راسل لینکلن اکاف (Russell L. Ackoff؛ ۱۲ فوریهٔ ۱۹۱۹ – ۲۹ اکتبر ۲۰۰۹) یک دانشمند در زمینه علوم سامانه‌ها و تحقیق در عملیات اهل ایالات متحده آمریکا بود.راسل ل. ايكاف‌ در 12 فوریه سال 1919 در فیلادلفیا متولد شد. وی لیسانس معماری خود را در رشته معماری در دانشگاه پنسیلوانیا در سال 1941 دریافت کرد.

پس از فارغ التحصیلی، به مدت یک سال در پن به عنوان دستیار مربی فلسفه تدریس کرد. وی از سال 1942 تا 1946 در ارتش آمریكا در فیلیپین خدمت كرد. ايكاف‌ برای تحصیل در دانشگاه پنسیلوانیا، جایی که در سال 1947 دکترای فلسفه علوم را دریافت کرد به عنوان اولین دانشجوی دکترای C. West Churchman دریافت کرد. وی همچنین از سال 1967 و به بعد تعدادی دکترای افتخاری دریافت کرد.

راسل لینکلن اکاف  نظریه‌پرداز سازمانی، مشاور، و استاد بازنشسته علوم مدیریت مدرسه وارتون، دانشگاه پنسیلوانیا اهل ایالات متحده آمریکا بود. اکاف در زمینه تحقیق در عملیات، تفکر سیستمی و دانش مدیریت از پیشگامان بود.

راسل لینکلن اکاف متولد 1919 از پیشاهنگان علم مدیریت در زمینه نظریه سیستم ها، رئیس انجمن اندیشمندان سیستم و صاحب نظر برجسته، اندیشمند و هوشمند در زمینه مدیریت می باشد. وی در سال 1975 کتاب معروف خود با نام “مقدمه ای بر پژوهش عملیاتی” که یکی از بهترین کتابها در موضوع درس مدیریت بود را به ثبت رساند.

راسل اکاف تحصیلات لیسانس مهندسی معماری خود را در سال 1941 از دانشگاه پنسیلوانیا دریافت نمود و بعد از آن در سال 1947 دکتری فلسفه را از همین دانشگاه اخذ کرد. او بیش از 20 کتاب و 150 مقاله در مجلات معتبر دنیا به چاپ رسانده است.

دورنمای اندیشه مک گریگور

نظریات اکاف در مورد سیستم و جهان بینی او در مورد علت و معلول ها در نظام جهانی راه-گشای اندیشه سیستمی او بود. اهمیت و ویژگی نظر راسل اکاف در این است که سازمان و فعالیت های آن نیز سیستمی و نظام مند می باشد و معتقد است روابط سازمانی نیز تابع نظام و سیستم است. بر همین اساس راسل اکاف، تئوری های خود را در ارتباط با برنامه ریزی و کنترل و سازماندهی ارائه میدهد وی در نهایت به ساختار سازمانی دایره ای اشاره میکند که دارای هیئت مدیره برای برنامه ریزیهای راهبردی و هیئت مدیره اجرایی برای برنامه ریزی راهکاری است. راسل اکاف معتقد است چنین ساختار سازمانی برپایه مدیریت مشارکتی است.

ارکان اندیشه مک گریگور

راسل اکاف در زمینه تعریف نظام سیستم معتقد است (سیستم) ارتباط از هوش زندگی و مفهوم آن حقیقت در دنیای طبیعت است. او می گوید: “تغییر خود در تغییر است” بنابراین شتاب تغییر هر لحظه زیاد میشود. مثلاً سرعت سفر از زمان تولد ما بیشتر است. این سرعت بیش از آن است که بتوان آن را محاسبه نمود، ارتباط برقرار کرد و نسبت به برنامه ریزی ساخت، تولید، و مصرف کالاها و خدمات اقدام کرد. به همین سبب است که: “تغییر همواره در شتاب است”.

راسل اکاف نسل ما را عصر ماشین می نامد و معتقد است دنیای امروز ماشین پروردگار عالم است. این جهان آفریده شده تا کارها و مأموریت های معلومی را انجام دهد و بشر قسمتی از این ماشین است در خدمت پروردگار، تا خواسته های او را به سرانجام برساند. به نظر راسل اکاف سیستم عبارت است از مجموعه دو یا چند واحد که بر یکدیگر اثر می گذارند و جزء سومی را بوجود می آورند.

بنابراین سیستم باید دارای شرایط و ویژگی هایی باشد، که از قبیل:

•  عوامل و سازنده های آن بر یکدیگر اثر گذارند و واحد و یا مجموعه دیگری را به وجود آورند.
•  رفتار اجزاء و مجموعه با یکدیگر مرتبط است.
•  در نتیجه یک زیر مجموعه با سیستم جدید تشکیل می شود.
•  بنابراین در صورتی که جزئی از سیستم قطع شود کل نظام و سیستم و روابط آن مختل می شود.

آقای اکاف چهار گونه سیستم و نمایه و الگو را تشخیص میدهد که عبارتند از:

• سیستمها و یا نظام های قطعی؛
• سیستمها و یا نظام های فعال؛
• نظام های اجتماعی؛
• نظام های اکولوژی؛

تدوین تفکر سیستمی

راسل اکاف را در بسیاری از کتاب‌ها و مقالات بین‌المللی به عنوان پدر تفکر سیستمی معرفی می‌کنند. پذیرش این نوع عنوان‌ها برای ما ایرانیان که عادت داریم به سرعت افرادی را به عنوان پدر یا مادر علوم مختلف اعلام کنیم، راحت‌تر نیز هست.

با این حال اگر بخواهیم منصف باشیم، باید بگوییم که نقش اکاف، تدوین دانش تفکر سیستمی بوده است. پیش از او افرادی مانند لودویگ برتالانفی و الکساندر بوگدانف دربارهٔ نظریهٔ عمومی سیستم‌ها حرف زده بودند و نگاه کل‌نگر در حل مسئله هم مورد توجه قرار گرفته بود. اما این راسل اکاف بود که مباحث تفکر سیستمی را جمع‌بندی و طبقه‌بندی کرد و به زبانی ساده در قالب کتاب‌ها و مقالات فراوان شرح داد. کار او آن‌قدر تأثیرگذار بود که شاید بتوان گفت «اکاف» امروزه بلند‌آوازه‌ترین نام در قلمرو تفکر سیستمی است.

ترویج اصطلاحات و مفاهیم متنوع در مدیریت و علوم انسانی

امروزه اصطلاحات و مفاهیم بسیاری در مدیریت و علوم انسانی می‌خوانیم و می‌شنویم که یا راسل اکاف آن‌ها را ابداع کرده و یا نقش مهمی در ترویج آن‌ها داشته است. هرم DIKW از جملهٔ همین اصطلاحات است. حتی اگر اسم DIKW را نشنیده باشید، احتمالاً دربارهٔ تفاوت داده (Data) و اطلاعات (Information) چیزهایی شنیده‌اید. این بحث، زیرمجموعهٔ همین هرم DIKW است.

نظریه ها

از مهمترین نظریه های ارزنده راسل اکاف “برنامه ریزی” می باشد. راسل اکاف معتقد بود عاقل کسی است که تعاقب و پیوند مراحل جریان فعالیت ها را ببینیم و از برنامه های نزدیک برد راهکارهای لازم را پیدا کند و بتواند فعالیت ها را کنترل نماید و نسبت به وقایع و پیشامدها پیش بینی های لازم را از قبل انجام دهد. راسل اکاف به برنامه ریزی راهبردی دوربرد و راهکارهای اجرایی نزدیک برد اشاره میکند و رکن اساسی در برنامه ریزی را تصمیم گیری میداند. راسل اکاف به سه نوع برنامه ریزی معتقد است: برنامه ریزی بازتابی، برنامه ریزی پیش عمل، و برنامه ریزی عمل گرا یا کنترل و نظارت برآنچه که در آینده رخ خواهد داد.

اصلی را که راسل اکاف در برنامه ریزی عمل گرا اظهار میکند عبارت از مشارکت، تداوم، و کلان بینی است.

راسل اکاف می گوید در ذات بشر کنجکاوی وجود دارد.

آقای راسل اکاف در بحث مربوط به روش قیاس معتقد است برای درک بهتر هر چیز آن را باید تقلیل دهیم و اجزاء آن را از نظر فیزیکی و یا مفهومی جداسازی کنیم.

راسل اکاف در مورد قطعیت می گوید پس از آنکه سازنده ها و واحدها شناخته شدند باید روابط آنها را بررسی کنیم و علت و معلول آن را دریابیم. حال پرسشی مطرح است که آیا تمام روابط جهان دارای علت و معلول هستند اگر چنین باشد بنابراین نظریه رابطه مکانیکی و طبیعی قطعیت، ثابت میشود.

آقای راسل اکاف در مورد نظریه تجزیه و تحلیل و قطعیت معتقد است جهان دارای رابطه و مکانیزمی ثابت است که به عنوان ماشین عمل میکند.

“تغییر همواره خود در تغییر است البته با شتاب بیشتر.”

“سیستم تنها یک مفهوم نیست، هوش زیستن، جهان هستی، طبیعت موجود، همه سیستم هستند و پیروی از یک نظام کلان دارند.”

افتخارات

دارای دکترای افتخاری از دانشگاه‌های: لنکستر انگلستان، واشنگتن، نیوهاون، پونتیفیکا پرو، لینکلن شایر و هامبرساید انگلستان و همچنین عضو آکادمی علوم طبیعی روسیه.

در سال 2000 به افتخار وی، مرکز ایکاف را برای مطالعات سیستم‌های پیچیده در دانشگاه پنسیلوانیا تاسیس کردند

وی در بیش از 350 شرکت و 75 آژانس دولتی در آمریکا و سایر نقاط جهان تجربه، تحقیق، مشاوره یا آموزش داشته است.

وی بنيانگذار «رويكرد انقلابي در برنامه ريزي» و نظريه پرداز «برنامه ريزي تعاملي» است. ایکاف بر اين باور است كه «برنامه ريزي تعاملي» ابزاري براي كنترل تغيير و آثار آن و افزايش سرعت سازگاري با دگرگوني هايي است كه قادر به كنترل شان نيستيم. اين تغييرات، پيوسته از عصر ماشين تا عصر كنوني - كه او آن را «عصر سيستم ها» مي‌نامد - ادامه داشته. انديشه برتر در عصر ماشين كه به مدت 400 سال بر دنياي غرب حكومت كرد، «تفكر تحليلي» مبتني بر تجزيه و تحليل بود. در حالي كه تفكر نوين، «تفكر تركيبي» است كه در آن، تمامي روابط متقابل اجزا يك سيستم در قالب كليت و تماميت سيستم ديده مي‌شود، بدون آنكه اجزاي مستقل آن به صورت انفرادي و جدا از سيستم، معنا داشته باشد. در اين نوع رويكرد فكري، شناخت از كل به جزء پيش مي‌رود و نوعي «كل نگري» حاكم مي شود.

در کل ایکاف یکی از پیش‌برنده‌های تفکر سیستمی است.

راسل اکاف در ۲۹ اکتبر ۲۰۰۹ در گذشت.