هنری فایول (Henri Fayol)، مهندس معدن و یکی از نظریه‌پردازان فرانسوی بود که نظریه‌ای مستقل از نظریه مدیریت علمی فردریک تیلور (F. W.Taylor)، با نام مدیریت اداری را به منصه ظهور رساند.

زندگی‌نامه هنری فایول

فایول در نیمه‌های قرن نوزدهم (۱۸۴۱) به دنیا آمد و تا لحظه‌ی مرگ (۱۹۲۵) رُبع قرن بیستم را هم دیده بود. حدود ۶۵ سال از زندگی ۸۴ ساله‌‌ی فایول به کار حرفه‌ای گذشت.

او از خانواده‌ای فرانسوی بود که برای اجرای یک پروژه به استانبول آمده بودند. به همین علت، تولد و کودکی‌اش در استانبول (آن زمان: قسطنطنیه) گذشت. پس از بازگشت به فرانسه، تحصیلات خود را ادامه داد و در نوزده سالگی پس از فارغ‌التحصیلی از آکادمی معدن، در یک شرکت حفاری‌های معدنی به عنوان مهندس معدن استخدام شد.

او از ۱۹ سالگی تا ۸۶ سالگی در همان شرکت ماند و پله‌های ترقی را طی کرد و به سمت مدیریت آن‌جا رسید. به تدریج اداره و سرپرستی معادن بزرگ دیگری به او سپرده شد و هزاران نفر برایش کار می‌کردند و به یکی از مدیران ثروتمند فرانسه و از اعضای ارشد در کمیته‌های صنفی معدنکاران تبدیل شد.

فایول تا ۷۴ سالگی‌ صرفاً به مدیریت و مشاهده و تجربه مشغول بود و تازه در آن سن (با بیش از نیم قرن سابقه‌ی مدیریتی) تدوین نظریه های مدیریتی خود را آغاز کرد.

از جمله ویژگی‌های هنری فایول می‌توان به علاقه‌مندی به مطالعه و تحقیق، نگاه دقیق و ذهن تحلیل‌گر اشاره کرد. این ویژگی‌ها جایگاهی چنان ارزشمند برای او در تاریخ مدیریت درست کرد که می‌توان گفت به همان اندازه که فردریک تیلور سرمایه‌ی تاریخی آمریکایی‌ها در توسعه‌ی مدیریت است، فرانسوی‌ها هم می‌توانند فایول را به عنوان یکی از داشته‌های تاریخی خود در توسعه‌ی مدیریت مدرن به رخ آمریکایی‌ها بکشند.

او در همان سال‌های نخست هم که به عنوان مهندس معدن کار می‌کرد، صرفاً به نقش یک سرپرست یا نیروی اجرایی محدود نشد و کارهای تحقیقاتی متعددی انجام داد. مثلاً مطالعه‌ای همه‌جانبه درباره‌ی علت آتش‌سوزی در معدن‌ها و روش پیش‌گیری از آتش‌سوزی انجام داد و مجموعه‌‌ای از راهکارها را برای مدیریت این نوع سانحه (پیش از وقوع، هنگام وقوع، پس از وقوع) تدوین کرد.

وی در نوزده سالگی به عنوان مهندس در یک شرکت استخراج معدن “Compagnie de Commentry-Fourchambeau-Decazeville” در Commentry شروع به کار کرد. اگرچه شغل فایول به عنوان مهندس معدن آغاز شد، وی به زمین‌شناسی تحقیقاتی روی آورد و در سال ۱۸۸۸ به عنوان مدیر به شرکت کومبو پیوست. فایول با رویکرد کارآفرینانه خود در مورد تفکر مدیریت، کار دشوار عملیات شرکت کامامبول را چرخاند.

با پیوستن به این شرکت در سال ۱۸۸۸، شرکت معدن بیش از ۱۰۰۰ نفر استخدام کرد. وی این سمت را بیش از ۳۰ سال (تا سال ۱۹۱۸) حفظ کرد. تا سال ۱۹۰۰ این شرکت، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آهن و فولاد در فرانسه بود و به عنوان یک صنعت ملی حیاتی شناخته می‌شد. وی تا اواخر دهه ۱۹۴۰ هنگامی که کنستانس استورس ترجمه خود از کار فایول را در سال ۱۹۱۶ اداره صنعت و ژنرال منتشر کرد، در خارج از فرانسه کمتر شناخته شده بود.

هنگام بازنشستگی، وی کار خود را – یک نظریه جامع مدیریت – منتشر کرد که در آن، نقش‌ها و فرایندهای مدیریت اداری را توصیف و طبقه‌بندی کرده بود تا منجر به شناسایی وی توسط دیگران در بحث نوظهور در مورد مدیریت شود. او به درستی به عنوان یک فرد اصلی و تأثیرگذار اولیه در یک مکتب فکر مدیریت کلاسیک یا اداری دیده می‌شود. حتی زمانی که خودش تصور می‌کرد، هرگز چنین “مکتبی” را به رسمیت نمی‌شناسد.

اساس نظریه هنری فایول

نظریه‌پردازی وی درباره مدیریت، بر اساس مشاهدات شخصی و تجربه آنچه از نظر سازمانی، زیر نظر او  به خوبی کار می‌کرد، بنا شد. آرزوی وی برای دستیابی به “علم اداری” به دنبال مجموعه‌ای اصولی است که همه سازمان‌ها برای اجرای صحیح آنها، باید از اصول تدوین شده، استفاده کنند.

همان طور که اشاره کردیم، تیلور، اصول مدیریت علمی را در سال ۱۹۱۱ در ایالات متحده منتشر کرد و فایول در سال ۱۹۱۶ ماهیت مدیریت اداری را بر اساس تجربیات سازمان معدن فرانسه بررسی کرد. فایول اصول مختلف مدیریت سازمان در نظر تیلور را در مورد روش‌های کار، اندازه‌گیری و ساده‌سازی برای اطمینان از کارایی ترکیب کرد. هر دو نظریه‌پرداز، به تخصص عملکرد اشاره کردند.

فایول و تیلور هر دو بحث می‌کردند که اصولی وجود دارد که همه سازمان‌ها – برای کارایی و مدیریت کارآمد – می‌‎توانند آنها را اجرا کنند. این نوع ادعا بیانگر رویکرد “یک بهترین راه” برای تفکر مدیریت است. پنج عملکرد فایول هنوز هم مورد بحث در مورد نقش مدیریت و عمل است. وی پیشنهاد کرده است که پنج کارکرد اصلی مدیریت وجود دارد:

برنامه‌ریزی

سازماندهی

فرماندهی

هماهنگی

کنترل

نویسنده این پنج عملکرد اصلی را پیش‌شرط تفکر مدیریت روز می‌داند:

پیش‌بینی و برنامه‌ریزی (پیش پرداخت): آینده را بررسی کنید و برنامه‌های عملیاتی را تنظیم کنید.

سازماندهی کردن: ایجاد ساختار لازم، مواد و منابع انسانی.

در نظر گرفتن دستورات مهم: فعالیت را در بین پرسنل حفظ کنید.

هماهنگ کردن: پیوند دادن، متحد کردن و هماهنگی فعالیت و تلاش

کنترل کردن: ببینید که همه چیز مطابق با سیاست و عمل اتفاق می‌افتد.

فایول همچنین ۱۴ اصل را برای طراحی سازمانی و مدیریت موثر ترکیب کرد. تأمل در این موارد و مقایسه نتیجه‌گیری با گفته‌های معاصر پیترز، کانتر و هندی برای نام بردن از سه مدل مدیریت – ارزشمند است.