همان‌طور که حدس می‌زنید، پروسه تولید تا فروش، یک فرایند جدید در کسب و کار و بازار نیست. بنابراین تاریخچه مدیریت زنجیره تامین برمی‌گردد به روزی که اولین محصولات تولید شدند و به فروش رسیدند!

اما با پیشرفت تکنولوژی و صنعتی‌سازی، ظهور رایانه‌ها و نرم افزارهای پیشرفته، مدیریت زنجیره تامین به مرور پیچیده‌تر و تخصصی‌تر شد. در حال حاضر SCM دیگر به سادگی گذشته نیست و نیازمند مجموعه‌ای از شبکه‌های مختلف است که شبانه‌روزی در دسترس باشند.

تاریخچه مدیریت زنجیره تامین

 SCM از دیرباز همیشه در راستای افزایش کارایی و کاهش هزینه‌ها بوده‌ است؛ اما این روزها، علاوه بر این دو مهم، هدف بزرگ‌تری را دنبال می‌کند. در حال حاضر مشتری اولویت اول را در استراتژی مدیریت زنجیره تامین دارد. البته، بالا رفتن انتظارات مشتری نیز، پیشرفت سریع‌تر این سیستم را می‌طلبد. یکی از کارشناسان این حوزه می‌گوید: «مشتری در زنجیره تامین است که زاده می‌شود و در همین میدان نیز می‌میرد». منظور از این جمله، اهمیت مدیریت زنجیره تامین است که می‌تواند مشتری را تولید کند یا از کسب و کار براند.

اصطلاح زنجیره تامین به روزنامه ایندیپندنت در سال 1905 برمی‌گردد. با این حال، این زنجیره به شکل عملی از ابتدای تاریخ وجود داشته است. امپراطوری‌های باستانی از جمله امپراطوری رم همواره توسعه لجستیک و حمل‌ونقل کالا را جزء استراتژی‌های اصلی خود در نظر داشتند. با این حال، تا اوایل قرن هجدهم به دلیل عدم وجود حمل‌ونقل پیشرفته، زنجیره تامین بیشتر به شکل محلی و منطقه‌ای نمود پیدا می‌کرد.

از اواخر دهه 1920 پیدایش مفهوم تولید انبوه، پایه‌های اولیه تعریف زنجیره تامین را بنا نهاد. این موضوع ابتدا توسط شرکت فورد با موفقیت اجرا شد و به سایر کسب‌وکارها تسری پیدا کرد. از جمله اینکه شرکت‌های کشتی‌سازی و کانتینرسازی نیز به مرور روی به تولید انبوه آوردند و به ناچار زنجیره تامین را نیز مورد توجه قرار دادند. بعد از آن پیدایش سیستم بارکد کالا در آمریکا و دریافت تاییده از انجمن‌های استاندارد، تحول دیگری در تعریف زنجیره تامین به وجود آورد. به مرور بارکد تبدیل به یک استاندارد بین‌المللی شد که در سراسر جهان از آن استفاده می‌کردند.

پیشرفت‌های تکنولوژی در دهه 1980 میلادی به بعد مانند ظهور رایانه، اینترنت و نرم‌افزارهای متعدد نقش زیادی در تکامل ساختار زنجیره تامین ایفا کرد. به طوری که با ظهور نرم افزار ERP مفهوم زنجیره تامین بسیار بیشتر از گذشته تکامل یافت. چرا که سیستم ERP وظیفه یکپارچه‌سازی داده‌ها و اطلاعات را در طول فرایندها و زنجیره یک کسب‌وکار بر عهده داشت. در نهایت می‌توان تاریخچه زنجیره تامین را به ظهور شبکه‌های اجتماعی، موضوعات مرتبط با کلان داده و تحلیل داده ارتباط داد. هم‌اکنون مدیریت زنجیره تامین مجبور به استفاده از فناوری برای پاسخ به نیازهای ذی‌نفعان شده است.

مدیریت زنجیره تأمین 

مدیریت زنجیره تأمین (Supply Chain Management)، در راستای تقویت شرکت ‌ها جهت به دست آوردن مواد لازم برای ایجاد یک محصول یا خدمات و تحویل آن به مشتری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله، نحوه ‌ی استفاده بهینه از استراتژی مدیریت زنجیره تامین را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

مدیریت زنجیره تأمین چیست؟

مدیریت زنجیره تأمین (SCM) فرآیند و فعالیت تأمین مواد اولیه یا اجزای سازمانی است که شرکت برای ایجاد یک محصول یا خدمات و ارائه آن به مشتریان نیاز دارد. هدف مدیریت زنجیره تأمین، بهبود عملکرد زنجیره تأمین است. به بیان دیگر اطلاعات به موقع و دقیق زنجیره تأمین به تولیدکنندگان این امکان را می ‌دهد تا فقط محصول قابل فروش را تولید و ارسال کنند. سیستم ‌های زنجیره تأمین موثر به تولیدکنندگان و خرده‌فروشان کمک می‌ کنند تا فعالیت اضافی را کاهش دهند. این امر هزینه تولید، حمل و نقل، بیمه و ذخیره سازی کالاهایی را که قابل فروش نیستند، کاهش می ‌دهد. ۶ جزء اصلی این فرایند عبارتند از:

•    برنامه‌ریزی

•    یافتن منابع مناسب

•    تولید

•    توزیع کالا

•    پشتیبانی

•    ارزیابی نهائی

برنامه‌ریزی: شرکت ‌ها باید تمام منابع مورد نیاز در راستای تأمین تقاضای مشتری برای دریافت محصول یا خدمات خود را برنامه‌ ریزی و مدیریت کنند. آن‌ها همچنین باید زنجیره تأمین را طراحی نموده و سپس تعیین کنند که از کدام معیارها استفاده خواهند کرد تا اطمینان حاصل شود که زنجیره تأمین کارآمد و موثر است.

یافتن منابع مناسب: منظور از این مهم، همان تأمین‌کنندگانی هستند که شرکت ها برای تهیه کالا و خدمات مورد نیاز برای تولید محصول خود انتخاب میکنند. پس از عقد قرارداد، مدیران زنجیره تأمین از فرآیندهای مختلفی برای نظارت و مدیریت روابط میان دو طرف بهره می ‌برند. فرآیندهای اصلی این بخش شامل سفارش، دریافت، مدیریت موجودی کالا و تأیید مجوز پرداخت‌های تأمین‌کننده میباشد.

تولید: مدیران زنجیره تأمین، فعالیت‌های لازم برای پذیرش مواد اولیه، تولید محصول، آزمایش کیفیت، بسته‌-بندی، حمل و نقل و برنامه تحویل را همواره جزو اصول مهم در نظر دارند. بیشتر شرکت‌ها کیفیت، میزان تولید و بهره‌ وری کارگران را مورد ارزیابی قرار می دهند تا اطمینان حاصل کنند که شرکت محصولاتی مطابق با استانداردهای مورد قبول بازار تولید می کند.

توزیع کالا: این امر که معمولاً لجستیک (Logistic) نامیده می شود، شامل هماهنگی سفارشات مشتری، تعیین زمان تحویل، ارسال بار، صورتحساب مشتری و دریافت پرداختی‌ها می‌باشد. این بخش به وسایل نقلیه برای ارسال محصول به مشتریان متکی است. بسیاری از سازمان ‌ها بخش ‌های زیادی از فرآیند تحویل را به سازمان‌‌های متخصص واگذار می -کنند، به خصوص زمانی که محصول به بررسی ‌های خاصی نیاز دارد.

پشتیبانی: تأمین‌کننده به یک شبکه پاسخگو و انعطاف‌پذیر برای بازگرداندن محصولات معیوب، مازاد یا ناخواسته نیاز دارد. اگر محصول معیوب بوده یا مطابق استانداردهای مد نظر مشتری نباشد و یا مازاد آنچه سفارش داده شده،‌ به مشتری تحویل داده شود ، باید برای بررسی به انبار برگردد.

ارزیابی نهائی: برای کارایی بیشتر، زنجیره تأمین به نظارت بر اطلاعات در سراسر زنجیره و اطمینان از انطباق با همه مقررات نیاز دارد. فرآیندهای این مرحله شامل امور مالی، منابع انسانی، فناوری اطلاعات، امکانات، مدیریت پورتفولیو، طراحی محصول، فروش و تضمین کیفیت هستند.

6 مدل زنجیره تامین

بعد از آگاهی از مراحل زنجیره تامین، باید با مدل‌های آن نیز آشنا شوید؛ برای زنجیره تامین مدل‌های مختلفی وجود دارد که سازمان‌ها می‌توانند برای مدیریت تامین کسب و کار خود از آن‌ها استفاده نمایند .

1. مدل جریان پیوسته

اولین مدل از مدل‌های زنجیره تامین جریان پیوسته می‌باشد؛ این مدل از زنجیره تامین در بازارهای با تقاضای بالا ثبات ایجاد می‌کند و برای تولیدکنندگانی که یک محصول را به طور مکرر و با تغییرات ناچیز تولید می ‌کنند، مناسب می‌باشد.

2. مدل زنجیره سریع

مدل زنجیره سریع، همانطور که از نامش پیداست بر گردش سریع یک محصول تاکید دارد، با استفاده از این مدل، سازمان ‌ها ضمن تولید سریع کالا ها، اطمینان دارند که قبل از این‌که روند سرمایه گذاری پایان یابد، محصول به طور کامل فروخته خواهد شد.

مدل زنجیره سریع، برای تولید کنندگانی مناسب است که محصولات تولید شده آن‌ها، عمر کوتاهی دارند.

3. مدل زنجیره کارآمد

مدل زنجیره کارآمد یکی از انواع مدل‌های مدیریت تامین می ‌باشد که بر پیش ‌بینی تولید تکیه می ‌کند تا از ماشین  آلات و تجهیزات به درستی و به بهترین شکل استفاده شود؛ مدل کارآمد بیشتر در صنایع رقابتی کاربرد دارد و سازمان‌ ها تلاش می-‌کنند با استفاده از این مدل، مزیتی رقابتی به دست آورند.

4. مدل چابک

اولویت مدل چابک، انعطاف پذیری است و برخی از شرکت ‌ها ممکن است در فرآیند کسب و کار، نیازهای مختلف و یا تقاضا-های غیر قابل پیش بینی داشته باشند، لذا باید همیشه آماده باشند تا براساس نیاز خود حرکت کنند و چنین شرکت‌هایی می‌ توانند از مدل چابک زنجیره تامین استفاده کنند.

5. مدل پیکربندی سفارشی

مدل پیکربندی سفارشی، یکی دیگر از انواع مدل‌های زنجیره تامین می‌ باشد، مدل پیکربندی در شرکت‌هایی که باید پیکربندی فرآیندها در مونتاژ و تولید را برای برطرف کردن نیازهای کسب و کار خود سفارشی کنند، مورد استفاده قرار می ‌گیرد و مدل سفارشی، ترکیبی از دو مدل چابک و مدل جریان پیوسته است.

6. مدل انعطاف پذیر

انعطاف پذیر به این مفهوم است که تولید می‌تواند بسته به تقاضا، کاهش و یا افزایش داشته باشد؛ مثلا برخی از شرکت‌ها در فصل‌های مختلف تقاضا های متفاوتی دارند، لذا در زمان اوج مصرف که تقاضا بالاتر است، میزان تولید افزایش و در مواقعی که نیاز به حجم تولید کمتر باشد، میزان تولید کاهش می ‌یابد.

نمونه‌های مدیریت زنجیره تأمین

دو شرکت والمارت (Walmart) و P&G از اواخر دهه ۱۹۸۰ شروع به کار کردند و از جمله نمونه‌ های کلاسیک همکاری در زنجیره تأمین به شمار می ‌روند. قبل از شروع کار، این دو شرکت برای اتصال زنجیره تأمین خود، با خرده فروشان و تولیدکنندگان اطلاعات کمّی را به اشتراک گذاشتند و نتیجه حاصله این بود که به اشتراک گذاری اطلاعات، هزینه ‌ها را کاهش می ‌دهد. به این ترتیب سایر خرده فروشان تمایل بیشتری برای بررسی این راه‌حل نوین نشان دادند. در اوایل دهه ۱۹۹۰ نیز  والمارت سیستم Retail Link خود را رسمیت بخشید و خرده فروشان دیگری را به زنجیره کاری خود اضافه نمود.

چرا مدیریت زنجیره تأمین مهم است؟

در طول ۲۰ سال گذشته، زنجیره ‌های تأمین میان تولیدکنندگان و خرده‌فروشان بیشتر ار قبل به هم پیوند خورده است. در بسیاری از صنایع، خرده فروشی موجب افزایش سفارشات به تولیدکنندگان می ‌شود. تولیدکنندگانی که دارای زنجیره تأمین دقیق و به موقع هستند، می‌ توانند با فروش محصولات، قفسه ‌های خرده‌فروشی را به طور مداوم در اختیار داشته باشند. با افزایش همکاری و تأمین اطلاعات به موقع از طرف شرکای زنجیره تأمین، به شرکت ‌ها این امکان داده شد تا از ابزارهای تحلیلی پیشرفته برای بهبود بیشتر نتایج استفاده کنند.

سه نمونه از این ابزارها عبارتند از:

•    شناسایی مشکلات احتمالی قبل از بروز آن‌ها: وقتی کالائی به صورت مکرر از طرف مشتری مرجوع می ‌شود، زنگ خطر بزرگی برای تولید کننده به صدا در می ‌آید. موفق‌ترین تولیدکنندگان آن‌هایی هستند که ناامید شدن خریدار را پیش از آنکه اتفاق بیفتد، پیش ‌بینی می‌ کنند و کالای جایگزین دیگری برای راضی نگه داشتن او ارائه می‌دهند.

•    بهینه‌سازی قیمت به صورت پویا: محصولات فصلی، به ویژه محصولات مربوط به فشن و مُد، ماندگاری محدودی دارند. هر کسی که در پایان فصل حراج نگذارد، مجبور به تخلیه انبار و یا فروش با تخفیف بیشتر خواهد شد. شرکت ‌های هواپیمایی، هتل‌ها و سایر شرکت ‌ها همواره قیمت ‌ها را به صورت پویا تنظیم می ‌کنند تا تقاضای بیشتری را برآورده نمایند. اگرچه این مسئله در مورد پوشاک و سایر محصولات که عرضه آن‌ها بسیار متفاوت است دشوارتر خواهد بود، اما تکنیک‌ های مشابه می ‌توانند حاشیه ‌های کار را بهبود بخشند.

 •    بهبود وضعیت موجودی کالا برای تحویل: شرکت‌ها با استفاده از ابزارهای تحلیل بر اساس پیش‌بینی فروش، سفارشات و تحویل به موقع مواد اولیه، مشتری را به صورت پویا نگه می ‌دارند و کار را با برنامه‌ریزی پیش می‌برند. تولیدکنندگان می‌توانند هنگام تحویل سفارش، تاریخ تحویل محصول را تأیید کنند و به طور قابل توجهی تعداد سفارشات بی‌نتیجه را کاهش دهند.

زنجیره تأمین گسترده چیست؟

زنجیره تأمین گسترده شامل کلیه شرکت ‌هایی است که در تولید یک کالا مشارکت دارند. این بدان معنی است که زنجیره تأمین گسترده، شامل تأمین‌کنندگانِ تأمین کنندگان و همچنین مشتریانِ مشتریان شما می ‌باشد. هنگامی که شرکت‌ها با مشکلات زنجیره تأمین روبرو می‌شوند، اقدام اولیه با خبر شدن از وضعیت تأمین کنندگان اصلی است.

به عبارت دیگر سازمان ‌هایی که زنجیره تأمین گسترده را زیر نظر دارند، این امکان را خواهد داشت که هنگام بروز مشکل از طریق تأمین‌کننده اصلی پیگیر و پاسخ گو باشند. به عنوان مثال، اگر یک کلاه بیس بال محبوب از سازنده در دسترس نباشد، واکنش طبیعی مدیر فروشگاه تماس با سازنده است. با این حال، اگر خرده‌فروش زنجیره تأمین گسترده را کنترل کند، مدیر فروشگاه می ‌داند که تولید کننده در تولید قطعه‌ ای از کالا دچار مشکل شده است. اگر قطعه به سرعت در اختیار تولید کننده قرار نگیرد، خرده فروش وقت دارد تا به دنبال تأمین کننده دیگری باشد.

تأثیر جهانی شدن بر زنجیره تأمین چیست؟

۲۵ سال پیش، یکی از مهم ‌ترین دلایلی که شرکت ‌ها زنجیره تأمین جهانی را ایجاد کردند، بهره ‌مندی از صرف هزینه کمتر در سایر کشورها بود. به طور کلی، تنظیم بیش از حد هزینه حمل و نقل ناشی از تولید از راه دور نسبتاً آسان شد. با این حال، مدیریت هزینه ‌ها همواره در حال تغییر است، زیرا دستمزد در کشورهای کم هزینه در حال افزایش می‌باشد. از طرفی روند بهبود یافته و رباتیک دهه ‌های اخیر اجازه می-‌دهد تا کارخانه ‌ها با تعداد بسیار کمتری کارگر کار کنند و البته شرکت ‌های محلی تقریباً در هر صنعت به رقبای قدرتمند تبدیل می ‌شوند.

یکی از مزایای زنجیره تأمین جهانی، توانایی پراکندگی ثبت اختراعات و سایت‌ های تولیدی در سراسر جهان بوده است. این امر به شرکت‌ ها امکان می ‌دهد سود خود را در کشورهایی که مالیات شرکتی کمی دارند اعلام کنند. با این حال، بسیاری از این ترتیبات به چالش کشیده می ‌شوند. در سال ۲۰۱۶، کمیسیون اروپا به شرکت اپل دستور داد که به ایرلند ۱۳ میلیارد یورو به عنوان مالیات عقب مانده پرداخت کند و حکم کرد که قرارداد مالیاتی اپل با ایرلند به معنای کمک ‌های غیرقانونی دولتی است. رئیس ضد انحصاری اتحادیه اروپا، مارگرت وستاگر، اخیراً تحقیق درباره اقدامات مالیاتی شرکت آمازون در اروپا را نیز آغاز کرده است. گوگل و سایر شرکت ‌های فناوری نیز توسط اتحادیه اروپا مورد بررسی قرار می‌ گیرند.

چگونه قوانین و مقررات، زنجیره تأمین جهانی را پیچیده می‌کنند؟

طی چند سال گذشته، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و سایر کشورها، الزامات جدید گزارش ‌دهی را برای شرکت ‌های بزرگی که محصولات فیزیکی تولید یا اداره می ‌کنند، ایجاد کرده ‌اند. این شرایط گزارش ‌دهی، حتی اگر شرکت برای مدیریت زنجیره تأمین خود شخص ثالثی را درگیر کند نیز می‌تواند اعمال شود. رعایت این مقررات نیاز به سیستم‌های بسیار قوی SCM دارد که مدیریت زنجیره تأمین را دشوار می‌ کنند.

به قوانین زیر توجه کنید:

•    آیین نامه محصولات ایمن مصرف کننده در کالیفرنیا بخشی از قانون شیمی سبز آن ایالت بوده و شامل محصولاتی است که حاوی “ماده شیمیایی نگران کننده” یا Chemical of Concern هستند. تولیدکنندگان، واردکنندگان، مونتاژ کنندگان و خرده فروشان باید محصولات بالقوه خطرناک را به اداره کنترل مواد سمی گزارش دهند و نحوه استفاده محدود از آن را رعایت کنند.

 •    مقررات اتحادیه اروپا، درباره ارزیابی، ثبت، میزان مجاز استفاده و محدودیت مواد شیمیایی (REACH) شامل هر نوع ماده شیمیایی در رنگ، لباس، محصولات الکترونیکی، مبلمان و غیره که ممکن است خطرناک باشد، مواردی را در نظر گرفته است. شرکت ‌های تولید کننده یا فروشندگان محصولات در اتحادیه اروپا با یک ماده شیمیایی محدود، باید به آژانس شیمی اروپا نشان دهند که محصول ارائه شده برای فروش بی‌خطر است.

•    قانون محصولات ایمن کودکان واشنگتن در ایالت واشنگتن از تولیدکنندگان محصولات کودک خواسته است که در صورت استفاده از فرمالدهید، بنزین یا سایر “مواد شیمیایی نگران‌کننده برای کودکان” در بسته‌بندی محصول، حتما این مورد را اعلام کنند.

مقررات مشابهی در دانمارک، چین، آفریقای جنوبی، مالزی و سایر کشورها در حال ظهور است و تقریباً همه آن‌ها بر ایمن نگه داشتن محصولات تمرکز دارند. متأسفانه، فرایندهای اجرایی هماهنگ نیستند.

چگونه می‌توان زنجیره تأمین را سنجید و بر آن نظارت کرد؟

زنجیره‌ های تأمین به روش‌ های مختلف سنجیده می ‌شوند. معیارها به افراد کمک می ‌کنند تا روی مهم‌ترین فعالیت‌ ها تمرکز کرده و فرایندهای موجود را بهبود بخشند. معیارهای مهم از انطباق نظارتی، ایمنی یا تعهدات قراردادی پشتیبانی می‌کنند. سایر معیارها راندمان کاری و خدمات را کنترل نموده و بهبود می‌ بخشند و سود بیشتری را به همراه می‌آورند. زنجیره‌های تأمین به معیارهای مختلفی متکی هستند. معیارهای متداول عبارتند از:

•    سفارشات عالی: درصدی از سفارشات بدون خطا

•    زمان چرخه تولید تا پول نقد: تعداد روزهای بین پرداخت مواد اولیه و پرداخت هزینه محصول نهایی

•    زمان چرخه سفارش: از زمان دریافت سفارش تا تحویل محصول

•    نرخ تأمین: درصدی از سفارشاتی که طبق سفارش اول محموله، تحویل داده می‌ شوند.

در حقیقت صدها معیار سنجش زنجیره تأمین وجود دارد. یافتن موارد مناسب برای صنعت و کسب و کار شما، یک هنر است.

بلاکچین و قراردادهای هوشمند چه تاثیری در زنجیره تأمین دارند؟

با تکیه بر قراردادهای هوشمند می‌ توان بدون واسطه به فعالیت خود پرداخت. به بیان دیگر هدف قرارداد هوشمند کاهش زمان و هزینه اجرای قرارداد با تعریف دقیق شرایط قرارداد است. این امر وکلا، دفاتر اسناد رسمی و سایر واسطه‌ های موجود را کنار گذاشته، ذخیره و اداره اسناد قانونی را تسهیل می‌ کند. این در حالی است که روش‌های سنتی با تکیه بر فرایندهای کاغذی سرعت کار را پایین آورده‌اند. در این حالت بلاکچین مشکلات پیش رو را به صورت دیجیتالی و با استفاده از کدهای رایانه‌ ای تسهیل می‌کند.